سیستم های مدیریت کیفیت

اندازه‌گیری فشار خون  

 اندازه‌گیری فشار خون یکی از مهمترین معایناتی است که تمام افراد باید بطور دوره ای  نسبت به انجام آن اقدام کنند. اغلب  افراد مسن  دارای فشار خون بالا هستند و خودشان خبر ندارند البته فشار خون بالا ذر جوانان هم دیده میشود.  به همین علت هر فرد بالغ  چه مشکل داشته یا نداشته باشد لازم است که حداقل هر ۲-۱ سال  یکبار فشار خون خود را اندازه بگیرد تا در صورت غیر طبیعی بودن آن، بهموقع نسبت به درمان اقدام کند چراکه حتی فشارخون ‌بالای بدون علامت هم موجب عوارض غیر قابل درمان و عامل افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و… می‌باشد.

نحوه اندازه گیری فشار خون  :

عدم رعایت مسائل تکنیکی و سالم نبودن دستگاه روی رقم اندازه‌گیری شده تاثیر می‌گذارد و نتیجه گیری اشتباه خواهد بود.

• از فشارسنج جیوه‌ای استفاده‌کنید و یا  برای اطمینان از صحت کار فشارسنج عقربه‌ای، باید آن را به‌طور مرتب با فشارسنج جیوه‌ای تنظیم شوند.
• اندازة بازوبند متناسب با بازوی بیمار باشد. طول کیسة هوا حداقل ۸۰ درصد و پهنای آن حداقل ۴۰ درصد دور قسمت میانی و بالایی بازوی فرد باشد.
• بازوبند را به‌طور مناسب دور بازو بپیچید؛ طوری‌که وسط کیسة هوایی بازوبند بالای شریان بازویی و لبة تحتانی بازوبند حدود ۲ سانتی‌متر بالای چین آرنج قرارگیرد.
•  وضعیت مناسب برای اندازه‌گیری فشار خون: صحیح ‌ترین حالت برای اندازه‌گیری فشار خون وضعیت درازکشیده  و یا  وضعیت نشسته راحت بطوریکه باید دست بیمار به نحوی قرار داده شود که هم سطح قلب باشد. (در شرایط خاصی که احتمال می‌دهیم بیمار فشار خون پایین داشته باشد ولی در حالت دراز کشیده فشار خون طبیعی است، یکبار دیگر فشار خون را در حالت ایستاده یا نشسته با پاهای آویزان اندازه می‌گیریم که اگر افت فشار ارتواستاتیک داشته باشد معلوم ‌شود).
• لازم است که بیمار تا نیم ساعت قبل از اندازه‌گیری فشار خون غذا و چای میل نکرده باشد و سیگار نکشیده باشد. کافئین موجود در چای و قهوه و نیکوتین موجود در سیگار سبب افزایش فشارخون می‌شوند.
• حدود ۵ میلیمتر جیوه تفاوت بین فشارخون دو بازو  نرمال  است. در بعضی شرایط(دیسکسیون مزمن آئورت و تنگی شریان ساب‌کلاوین)، در تمام موارد، فشارخون باید از بازویی اندازه‌گیری‌شود که فشار بالاتری دارد.
• اندازه گیری فشار خون باید در شرایط آرام و بدون استرس انجام گیرد. در ضمن لازم است بیمار قبل از اندازه‌گیری فشار خون فعالیت فیزیکی سنگینی انجام نداده باشد و قبل از اندازه‌گیری فشار خون، حداقل به مدت ۱۰-۵ دقیقه آرام وبدون استرس بنشینید .فشار خون در شرایط فعالیت ورزشی،  خستگی ویا عصبانیت درهمه بالا می رود و در افراد بیمار این افزایش شدیدتر از افراد نرمال است.  فشار خون اندازه گیری شده در این شرایط  نشانگر درستی از فشار خون میانگین نمی باشد.
• لباس آستین کوتاه بپوشید.بالا زدن استین تنگ لباس  با فشار روی شریان موجب خطای اندازه گیری میشود.
• بازوبند باید در بازوی بیمار به نحوی بسته شود که نه خیلی شل باشد و نه خیلی سفت والا موجب خطا در اندازه گیری میشود.

 اگر میزان فشار خون سیستولیک فرد  بالاتر از ۱۴۰ میلیمتر جیوه و فشار دیاستولیک بیش از ۹۰ میلیمتر جیوه باشد، مبتلا به پرفشاری خون است.

انواع دستگاه سنجش فشار خون: 

دستگاه اندازه گیری فشار خون یک وسیله ضروری در تشخیص پزشکی است. این دستگاهها انواع مختلفی از جمله نوع جیوه ای، عقربه ای و اتوماتیک  دارند. فشارسنج های جیوه ای ساده ترین و دقیقترین وسیله برای اندازه گیری فشار خون هستند. در ذیل قسمتهای مختلف دستگاه فشارسنج جیوه ای توضیح داده می شود.

۱- کاف یا بازوبند:  کاف یک پوشش دو لایه از جنس پارچه و دراز است که خاصیت ارتجاعی نداشته و به دور بازو پیچیده می شود. بازوبند باید به اندازه کافی بلند باشد تا بطور کامل دور بازوی فرد را بگیرد. 

۲- کیسه هوا:  کیسه هوا از جنس لاستیکی است که در درون بازوبند قرار می گیرد و قابل باد شدن است. این کیسه قابل مشاهده نیست و فقط دو لوله لاستیکی متصل به آن از بازوبند خارج میشود. کیسه هایی که نسبت به بازوی فرد خیلی کوتاه یا باریک باشند و یا هر دو اشکال را داشته باشند (در مجموع خیلی کوچک باشند) فشار خون را بطور کاذب بالاتر از فشار خون واقعی و اگر بیش از حد پهن باشند، فشار خون را پایینتر از فشار خون واقعی نشان خواهند داد. اگر کیسه کاملاً دور بازو را نگیرد یا وسط کیسه دقیقاً روی شریان بازویی قرار نداشته باشد، ممکن است فشار اندازه گیری شده، فشار واقعی نباشد. در بعضی دستگاهها وسط کیسه لاستیکی با علامت بر روی بازوبند، مشخص شده است. اندازه عرض کیسه هوا بطور متوسط ۱۵- ۱۳ سانتیمتر و طول آن ۳۵- ۳۰ سانتیمتر است.

۳- لوله های لاستیکی :  از وسط کیسه هوا دو لوله لاستیکی خارج می شود که یکی به پمپ و دیگری به دستگاه وصل میگردد. این دو لوله، کار انتقال و خروج هوا را بر عهده دارند. طول لوله باید حدود ۷۶ سانتیمتر باشد.

 ۴- پمپ لاستیکی، دریچه و پیچ تنظیم هوا:  از این پمپ برای تلمبه کردن و انتقال هوا به داخل کیسه هوا و تخلیه هوا از آن، استفاده میشود. برای ورود و خروج هوا بر روی پمپ دریچه ای در نظر گرفته شده است که بوسیله پیچ فلزی که با دست باز و بسته میشود، ورود و خروج هوا تنظیم میگردد. اگر پیچ ورود و خروج هوا را ببندیم، باید جیوه در سطح ثابت بماند و در زمانی که آن را باز میکنیم، باید اجازه دهد سطح جیوه بطور قابل کنترل پایین بیاید.

۵- مخزن جیوه :  مخزن جیوه در انتهای دستگاه و داخل لوله شیشه ای قرار دارد و دارای یک پیچ تنظیم است که ورود و خروج جیوه را به داخل لوله شیشه ای تنظیم می کند. قبل از اندازه گیری فشار خون باید پیچ مخزن جیوه باز شود تا اجازه دهد جیوه به درون لوله راه یابد. در زمانی که هیچ فشاری وجود ندارد سطح جیوه در لوله باید بر روی صفر باشد. پس از خاتمه اندازه گیری باید دستگاه را کج نمود تا جیوه درون لوله به سمت مخزن هدایت شود و سپس پیچ مخزن را بست تا در زمانی که از دستگاه استفاده نمی شود جیوه در لوله باقی نماند.

۶- لوله شیشه ای :  این لوله درون یک محفظه فلزی مدرج قرار دارد که برحسب میلیمتر جیوه و به فاصله های ۱۰ میلیمتر جیوه درجه بندی شده است. با باد کردن کیسه هوا، در صورتی که پیچ مخزن جیوه باز باشد، جیوه به درون لوله راه یافته و بالا میرود و با تخلیه باد کیسة هوا، سطح جیوه در لوله پایین می آید. میزان فشار را میتوان از روی سطح جیوه در لوله مدرج خواند. چون سطح جیوه به صورت هلالی در لوله قرار میگیرد، برای خواندن میزان فشار خون باید بالاترین نقطه هلال جیوه در ستون را در نظر گرفت.دستگاه فشارسنج نشان می‌دهد که فشارخون شما تا چه حد می‌تواند ستون جیوه موجود در دستگاه را بالا ببرد و در نتیجه فشارخون شما به میلی‌متر‌جیوه (mmHg) بیان می‌شود.

در دستگاه عقربه ای به جای مخزن جیوه و لولة شیشه ای از یک فشارسنج عقربه ای استفاده شده است که با یک فنر کار میکند و بقیه قسمتهای آن مشابه دستگاه جیوه ای است. حسن این مدل در سبکی، کوچکی و راحتی حمل ونقل است اما باید بطور دورهای تنظیم و کالیبره شود.

 گوشی پزشکی :  از سه قسمت تشکیل شده است:  ۱- قسمت گوشی :این قسمت از دو لوله فلزی تشکیل شده است که در انتهای آنها پوشش لاستیکی قرار دارد و باید بطور ثابت و راحت در داخل گوشها قرار گیرد. با توجه به آناتومی گوش این قسمت بصورت مورب قرار داده می شود و قسمت مورب آنها باید متمایل به جلو باشد تا موازی کانال گوش باشد. طوری زاویه انرا تنظیم کنید که کانال گوش کامل با آن پوشیده وکمترین صدای بیرون داخل گوش شود.دو لولة فلزی در انتهای دیگر به دو لوله لاستیکی متصل میشوند.۲- لوله های لاستیکی :  این دو لوله از یک طرف به لوله های فلزی متصل هستند و سپس به هم متصل شده و به صفحه گوشی وصل میگردند.۳ – دیافراگم یا صفحه گوشی :  این قسمت از یک صفحه  (دیافراگم) تشکیل شده است که به انتهای لولة لاستیکی متصل است. گاهی بعضی از صفحه های گوشی دو طرف داردکه  طرف دیگر آن بل (قسمت کوچکتر و با سطح گودتر) نام دارد که این نوع  توسط یک قطعه فلزی میله ای شکل کوچک که قابلیت چرخش دارد، به انتهای لوله لاستیکی وصل است.  صدا از قسمت بل بهتر شنیده میشود؛ اما اگر از دیافراگم استفاده میشود باید با انگشتان دست صفحة گوشی را روی بازو نگهداشت.

  اندازه گیری فشار خون:

-اگر هوایی درون کیسه لاستیکی بازوبند باشد بوسیله پیچ تنظیم هوای پمپ دستگاه، هوای کیسه را تخلیه کنید و سپس بازوبند فشارسنج را به دور بازوی راست فرد ببندید. بازوبند نباید خیلی محکم یا خیلی شل به دور بازو بسته شود؛ زیرا میزان فشار خون بطور کاذب پایین یا بالا نشان داده میشود. بازوبند فشارسنج نباید روی آستین قرار گیرد.

- لبه تحتانی بازوبند باید ۳- ۲ سانتیمتر بالاتر از چین آرنج (گودی بین ساعد و بازو) باشد و دو لولة لاستیکی آن بطور قرینه در دو طرف سرخرگ بازویی و بر روی چین آرنج قرار گیرد. لوله ها نبایستی گره یا پیچ بخورند و همچنین نباید تا بخورند یا در زیر بازوبند گیر کنند.

- فرد معاینه کننده باید وضعیت مناسبی با میز معاینه داشته باشد. فاصله گیرندة فشار خون با فرد معاینه شونده نباید زیاد یا کم  باشد.

- اگر از فشارسنج جیوه ای استفاده میشود، ستون جیوه در وضعیت عمودی و در مقابل چشم معاینه کننده قرار گیرد و سپس  پیچ مخزن جیوه را باز کنید سطح جیوه در زمانی که هیچگونه فشاری به فشارسنج وارد نمی شود، دقیقاً باید روی صفر باشد. در صورت استفاده از فشارسنج عقربه ای عقربه باید روی صفر قرار گیرد. در فشارسنج های عقربه ای نیازی به این کار نیست.

- نبض مچ دست را با انگشتان اشاره و میانه حس کنید. این نبض در بالای مفصل مچ درون شیاری در امتداد انگشت شست حس میشود.

- برای اندازه گیری صحیح فشار خون پس از بستن بازوبند به دست فرد معاینه شونده، ابتدا لوله های گوشی را در گوش بگذارید و سپس صفحة گوشی (دیافراگم) را روی سرخرگ بازویی در چین آرنج (قسمت داخلی تاندون عضله دو سر بازویی) بین دو لوله لاستیکی فشارسنج قرار دهید. گوشی را با انگشتان دست محکم و یکنواخت در این قسمت نگهدارید، اما مراقب باشید که فشار زیاد بر روی گوشی موجب اختلال در خواندن میزان فشار خون خواهد شد. باید دقت کرد گوشی با بازوبند یا لوله های لاستیکی تماس نداشته باشد و در زیر بازوبند قرار نگیرد، زیرا صداهای مالشی ایجاد می کند. در تمام مراحل به ستون جیوه یا عقربه فشارسنج توجه کنید.با یک دستگوشی را نکه دارید و با دست دیگر پیچ پمپ لاستیکی را ببندید و بصورت متوالی و سریع روی پمپ فشار آورید و آنقدر کیسة هوای بازوبند را باد کنید تا دیگر صدای ضربان قلب سمع نشود بعد ۳۰ میلی متر جیوه بیشتر از  عدد بدست آمده باد کنید.   مجدداً پیچ پمپ را ببندید و بازوبند را باد کنید تا به حداکثر سطح باد کردن بازوبند (عدد به دست آمده) برسد؛ سپس پیچ پمپ را به آهستگی باز کنید و با سرعت آهسته ۳ میلی متر جیوه در ثانیه (یا هر ۳ ثانیه ۱۰ میلیمتر جیوه) باد بازوبند را تخلیه کنید. سطح جیوه یا عقربه کم کم پایین می آید تا جایی که صداهای کورتکوف (Kortotkoff) ظاهر میشود.   همزمان با اولین صدایی که در گوش شنیده میشود به سطح جیوه یا عقربه نگاه کنید و آن سطح را در ذهن به خاطر بسپارید. این سطح نشان دهندة فشار سیستولی یا ماکزیمم است. تخلیه باد بازوبند به آرامی ادامه می یابد و سطح جیوه یا عقربه نیز پایین می آید. همچنان به سطح جیوه یا عقربه توجه کنید. زمانی میرسد که دیگر صدای واضحی شنیده نمی شود یا صدا خفیف و کم کم قطع میشود. نقطه قطع صدا نشان دهندة فشار دیاستولی یا مینیمم است.  این سطح را در ذهن بسپارید سپس باد بازوبند را با باز کردن کامل پیچ پمپ به سرعت تخلیه کنید. عدد اول را به عنوان فشار ماکزیمم و عدد دوم را به عنوان فشار مینیمم یادداشت کنید.

 مثال:  بازوبند رابتدریج باد میکنیم اگر  در فشار ۱۳۰میلیمتر جیوه ضربان نبض را دیگر نشنویم تا فشار ۱۶۰ میلیمتر جیوه باد کردن را ادامه می دهیم سپس به تدریج باد آنرا خالی می کنیم . هنگام خالی کردن آن ، در فشار ۱۲۵میلیمتر جیوه ضربان نبض را می‌شنویم و هنگامی که فشار به۸۰ میلیمتر جیوه رسید، صداها کاملاً قطع می‌شود. اصطلاحاً بیان می‌کنیم که فشار خون بیمار ۱۲۵ روی ۸۰ میلیمتر جیوه (یادر عوام ۱۲روی ۷) است و بفرم ۷۰/۱۲۰ می نویسیم .

در روش دوم برای مبتدیان در ابتدا سطح حداکثر سطح باد کردن بازوبند را محاسبه کنید. یعنی ابتدا پس از بستن بازوبند به دست فرد معاینه شونده، بدون استفاده از گوشی  با یک دست نبض مچ همان دست را لمس کنید و با دست دیگر پیچ پمپ لاستیکی را ببندید و بصورت متوالی و سریع روی پمپ فشار آورید و آنقدر کیسة هوای بازوبند را باد کنید تا دیگر نبض مچ دست حس نشود در همان زمان سطح جیوه را که در ستون جیوه بالا آمده است یا عددی که عقربه روی آن قرار گرفته است (عدد قطع نبض) را در ذهن خود بخاطر بسپارید. سپس پیچ پمپ را کاملاً باز کرده و سریعاً باد بازوبند را تخلیه کنید. بعد ۳۰ میلی متر جیوه به آن عدد بدست آمده اضافه کنید. بنابراین حداکثر سطح باد کردن بازوبند بدست می آید. سپس  ۵ یا ۶ ثانیه دست فرد را بالا نگهدارید یا یک دقیقه صبر کنید و این بار از گوشی استفاده کنید  و به روش فوق و بر اساس حداکثر سطح باد کردن بازوبند قبلا  تعین شده  فشار خون را اندازه بگیرید 

 اشتباهات اندازه‌گیری فشار خون:

چندین کار به اشتباه در اندازه‌گیری فشار خون متداول شده است که ذکر آنها ضروری است :

• اگر کل گوشی را زیر بازوبند قرار ‌دهید و یا آنرا محکم بفشارید ، فشار خون را بطور کاذب بالا نشان می‌دهد.
• لباس فرد معاینه شونده باید سبک و آستین های لباس به اندازه کافی گشاد باشد تا وقتی آستین بالا زده می شود روی بازو فشار وارد نکند. اگر آستین تنگ باشد و روی بازو فشار آورد باید لباس را درآورد. آستین تنگ باعث اعمال فشار روی سرخرگ بازویی شده و در نتیجه بطور کاذب فشار خون پایینتر از آنچه هست خوانده میشود.
• اگر از یک نوع بازوبند سایز متوسط برای همه استفاده ‌شود فشار ممکن است در افراد چاق و یا لاغر صحیح نباشد. بازوبند افراد چاق سایز بزرگتری از  افراد لاغر دارد بطوریکه کاف بازوبند فشارسنج باید حدود  یک سوم دور بازو باشد. استفاده از بازوبند خیلی کوچک، مقادیر فشارخون را به‌صورت کاذب بالا نشان‌می‌دهد.
• با یکبار اندازه‌گیری فشار خون نمی‌توان قضاوت صحیح از وضعیت فرد داشت و لازم است که این معاینه در زمانها و شرایط متفاوت تکرار شود.
• گاهی که معاینه کننده در لحظه شنیدن صدای اول شک می‌کند و همان لحظه بازوبند را دوباره باد می‌کند که این امر نیز فشار خون را بطور دروغین نشان می‌دهد زیرا باد کردن مکرر موجب احتقان وریدهای بازویی شده و در نتیجه بر روی میزان فشار خون تأثیر گذاشته و بطور کاذب فشار دیاستولی را افزایش و فشار سیستولی را کاهش می دهد..  در این شرایط باد فشار سنج را بطور کامل خالی و بعد از چند دقیقه مجددا اقدام فرمایید.
• در افرادی که ضربان قلب نامنظم دارند و فشار خون آنها از ضربانی به ضربان دیگر تغییر میکند، چندین بار فشار خون را با رعایت زمان مناسب اندازه گیری کنید. اعداد بدست آمده از فشار ماکزیمم را با هم جمع کنید و متوسط آن را بدست آورید و سپس اعداد بدست آمده از فشار می نیمم را با هم جمع کنید و متوسط آن را بدست آورید. این اعداد به عنوان فشار خون فرد در نظر گرفته می شود.

 نحوه اندازه‌گیری فشار خون با دستگاههای دیجیتالی

امروزه دستگاههای دیجیتالی اندازه گیری فشار خون در بازار موجود است. این دستگاهها شامل یک نوع مچ بند یا  بازوبند است که توسط لوله‌ای به قسمت الکترونیکی دستگاه وصل می‌شود. با فشار دادن دکمه‌ای روی قسمت دیجیتالی دستگاه ، کاف  شروع به باد شدن می‌کند تا به یک سطح معینی برسد سپس بطور اتوماتیک باد آن بتدریج خاتی می شود . در زیر کاف  یک گیرنده خاص الکترونیکی وجود دارد که نسبت به نبض حساس است و میزان فشار خون را روی صفحه نمایشگر نشان می‌دهد.

این دستگاه ها در صورت استاندارد بودن تا حدی قابل اعتماد هستند.ولی در عین راحتی برای کاربر، در صورت رعایت نکردن دستورالعمل سازنده،  دارای خطا های زیادی میباشند. برای اندازه گیری کم خطا بیمار باید در وضعیت خوابیده یا  نشسته ثابت قرار داشته، دست به جایی تکیه داده شود و هیچگونه حرکتی هنگام اندازه گیری نداشته باشد.  کاف آن باید درست در محل تعین شده بسته شود تا سنسور دیجیتالی در روی شریان قرار گیرد.

 آیا میزان فشار خون تغییر می‌کند ( نوسان فشار خون یا بالا پایین رفتن ) ؟  آیا نوسان فشار خون قابل قبول است؟

در حالت طبیعی طول شبانه روز ، میزان فشار خون افراد سالم تغییر می‌کند بطوریکه صبحها میزان فشار خون بالاتر و شبها پایینتر است. همچنین فشارخون در طول شبانه‌روز در اثر برخی از عوامل تغییر میکند مثل با شرایط استرس‌زا،فعالیت بدنی و ورزش،برخی غذاها بویژه غذاهای پر نمک و نوشیدنی های حاوی کافئین، برخی داروها یا مکمل های غذایی افزایش می‌یابد، سپس به سطح طبیعی بر می‌گردد. اما حتی در شرایط طبیعی نیزممکن است در هر بار اندازه‌گیری، فشارخون بالا و پایین رفته و مقدار آن  اندکی تغییرنماید(البته در محدوده نرمال) ،اما فردی‌ که‌ دچار بیماری‌ فشار خون‌ بالا است‌، به‌ هنگام‌ استراحت‌ نیز فشار خونش‌ بالاتر از حد طبیعی‌ است و در پاسخ به استرس فشارخونشان بسیاربیشتر از افراد سالم بالا میرود(پاسخ تشدید شده).

 برخی افراد که در منزل فشار خون طبیعی دارند هنگام ویزیت پزشک بدلیل اضطراب میزان فشار خون آنها بالا می‌رود(فشارخون روپوش سفید). به همین علت پزشکان اندازره گیری فشار خون را در ۳-۲ نوبت جداگانه و یا به صورت ۲۴ ساعته در منزل با دستگاه هولتر  توصیه می‌کنند و بعد تشخیص میدهند که فرد دچار فشار خون بالا است یا خیر.

آیا داشتن دستگاه فشار خون در منزل مفید است؟

افراد با اندازه‌گیری فشار خون در منزل بیشتر احساس آرامش می‌کنند پس اگر پزشک تشخیص دهد که فرد(سالم یا مبتلا به فشار خون) به علت اضطراب در کلینیک دچار فشار خون بالا می‌شود بهتر است که فرد به اندازه‌گیری فشار خون خود در منزل مبادرت کند.

اما در برخی افراد فشار خونی ، هنگامی که فشار خون خود رامکرر اندازه می‌گیرند، بیشتر دچار اضطراب می‌شوند و کنترل فشارخون بدلیل اضطراب بسیار مشکل می شود پس سنجش مکرر به این افراد توصیه نمی‌شود. فشارسنجهای دیجیتالی به آسانی می‌توانند در منزل مورد استفاده قرار گیرند ولی برخی از آنها کارایی خوبی ندارند. از استاندارد بودن ان مطمئن باشید.